- Αποτελεί ένα φυσικό και βιολογικό φίλτρο
θεμελιώδους σημασίας καθόσον συγκρατεί και αποσυνθέτει ρύπους,
προστατεύοντας τους υδροφορείς και τους επιφανειακούς υδάτινους
πόρους.
-
Διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον κύκλο του άνθρακα, μέσω της
αποθήκευσης μεγάλων ποσοτήτων του, συμβάλλοντας καταλυτικά στη ρύθμιση του
κλίματος και στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
- Ενσωματώνει τη φυσική και την ανθρώπινη ιστορία, την ιστορία του τοπίου, της πολιτιστικής κληρονομιάς και της πολιτιστικής και γεωλογικής εξέλιξης.
Το έδαφος αποτελεί το αρχείο των ιχνών των φυσικών διεργασιών και της ανθρώπινης δραστηριότητας στο χρόνο, τον θεμελιώδη κρίκο στη ροή ενέργειας και θρεπτικών συστατικών που συντηρούν το οικοσύστημα της Γης, αλλά και τον θεμελιώδη πόρο επιβίωσης για τον άνθρωπο. Οχι άδικα, έχει χαρακτηριστεί ως το «αόρατο θαύμα του οικοσυστήματος κάτω από τα πόδια μας.»
«Το έδαφος είναι πολιτική», συνοψίζει μία από τις πλέον ειλικρινείς πραγματείες επί του θέματος: Και είναι όντως κατ’ εξοχή πολιτική καθόσον κοινό αγαθό, η διαχείριση του οποίου εξαρτάται αποκλειστικά από τις πολιτικές επιλογές που καθορίζουν τις τύχες της βιωσιμότητας του.
Συγκροτημένες πολιτικές ως προς το έδαφος, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν υπήρξαν ποτέ έως το 2020. Πέρα από μεμονωμένες, εξειδικευμένες, νομοθετικές ρυθμίσεις σε επίπεδο κρατών και Περιφερειών ΕΕ - όπως ο ιταλικός ν.183 του 1998, ή ο ν.34 του 2014 της Περιφέρειας της Λομβαρδίας - η προστασία του εδάφους επαφίονταν ως επί το πλείστο στις επιμέρους νομοθεσίες περί προστασίας του Περιβάλλοντος.
Πρώτη σχετική πρωτοβουλία σε ευρωπαϊκό επίπεδο στάθηκε η υιοθέτηση της Στρατηγικής της ΕΕ για τη Βιοποικιλότητα 2030 τον Μάιο 2020 και της Στρατηγικής ΕΕ για το Έδαφος 2030 τον Νοέμβριο 2021. Φιλόδοξα σε στόχους, αμφότερα τα νομοθετήματα στοιχειοθετούν κανόνες για την οργανωτική και λειτουργική αναδιοργάνωση της προστασίας του εδάφους που αποσκοπούν, ως επί το πλείστο, στην προοδευτική μείωση της ρύπανσης σε μη επιβλαβή επίπεδα και στον μηδενισμό της περαιτέρω κάλυψης εδάφους έως το 2050, με την υλοποίηση συγκεκριμένων δράσεων οριοθετημένη στο 2030.
Ο νεωτερισμός και η ολοκλήρωση της νομοθετικής πρωτοβουλίας υπέρ του εδάφους ήλθε μόλις προχθές, στις 26 Νοεμβρίου 2025, με τη δημοσίευση της πολυαναμενόμενης Οδηγίας 2025/2360 περί «Παρακολούθησης του Εδάφους» - Soil Monitoring Law, η οποία τίθεται σε ισχύ από την προσεχή 16 Δεκεμβρίου. Η νέα οδηγία έρχεται συμπληρώσει τις προηγούμενες δύο και να κλειδώσει τη δημιουργία ενός ενιαίου κανονιστικού πλαισίου, υποχρεωτικών μέτρων, αναφορικά με την πολυεπίπεδη ανάγκη προστασίας του εδάφους, σύμφωνα με το οποίο όλα τα κράτη μέλη υποχρεούνται έως το 2050:
- Να πετύχουν μηδενικά επίπεδα ρύπανσης των εδαφών τους, ή επίπεδα ρύπανσης μη επιβλαβή για τον άνθρωπο και τα οικοσυστήματα.
- Να προβούν στην αποκατάσταση των υποβαθμισμένων εδαφών και τη διασφάλιση της υγείας και της βιώσιμης χρήσης τους.
- Να διασφαλίσουν τη μέγιστη δυνατή ανάσχεση της συνεχούς κάλυψης/τεχνικοποίησης του εδάφους
- Net Zero Land Take / NZLT - μέσω της αντιστάθμισης κάθε επέμβασης τεχνικοποίησης με την επαναφυσικοποίηση αστικοποιημένων ή τεχνικοποιημένων εδαφών ίσου μεγέθους.
- Να παρακολουθούν την υγεία του εδαφών τους, μέσω ενός κοινού συστήματος αξιολόγησης της φυσικής, χημικής και βιολογικής τους κατάστασης, εντοπισμού και διαχείρισης των ρυπασμένων εδαφών και συνεχούς καταγραφής των ποσοστών κάλυψης/τεχνικοποίησης, με στόχο την αποκατάσταση των όσων υποβαθμισμένων εδαφών, την διασφάλιση της ανθεκτικότητας τους, την βιώσιμη χρήση τους, την προστασία της βιοποικιλότητας και την επισιτιστική ασφάλεια.
Στη χώρα της άκριτης κάλυψης/τεχνικοποίησης του εδάφους, ακόμη και σε περιοχές υψηλής γεωργικής αξίας ή και σπάνιας αξίας ως προς το τοπίο, την φυσική, την πολιτιστική και την γεωλογική τους εξέλιξη, ή και όπου αυτό διαμορφώνει τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, στη χώρα που φυσικός προορισμός του βρόχινου θεωρείται αξιωματικά το αποχετευτικό δίκτυο και η κάλυψη του εδάφους έχει αναχθεί σε εθνικό σπορ, στη χώρα που αγνοεί τη στενή σχέση μεταξύ τεχνικοποίησης του εδάφους, πλημμυρικών φαινόμενων και ξηρασίας/λειψυδρίας, της απουσίας εθνικών δεσμευτικών ορίων για τους ρύπους στο έδαφος και των εικονικών περιβαλλοντικών ελέγχων, η απαίτηση προσοχής στον πολύτιμο περιβαλλοντικό πόρο «έδαφος» πρέπει να φαντάζει τουλάχιστον αστεία. Όχι τυχαία, πολιτικές εδάφους, μέτρων και κανονισμών, για τη διασφάλιση της υγείας του και, κυρίως, για την πρόληψη της συνεχούς του σφράγισης και για τη διαχείριση της ανθεκτικότητας και της υποβάθμισης, η Ελληνική Πολιτεία δεν είχε ποτέ.
Συνεπέστατη στην διαχρονική απέχθεια σε οτιδήποτε αφορά το περιβαλλοντικό ζήτημα, η ελληνική Πολιτεία απέφυγε συστηματικά έως και σήμερα την οποιαδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία σχετικά με το έδαφος και την προστασία του ως πολύτιμου περιβαλλοντικού πόρου. Η μια και μοναδική - εμφανώς ελλειμματική - προσπάθεια νομοθετήματος περί «Προστασίας και αειφόρου χρήσης του εδάφους», που κατατέθηκε στη Βουλή τον Φεβρουάριο 2023, παραμένει ακόμη στα συρτάρια κάποιας Κοινοβουλευτικής Επιτροπής σε αναμονή συζήτησης. Έτσι, η όποια προσπάθεια επίκλησης της ανάγκης προστασίας του εδάφους περιορίζεται αναγκαστικά στα μηδενικά περιθώρια των γενικόλογων αναφορών περί περιβάλλοντος του γνωστού ν.1659/1986.
Με αφορμή λοιπόν την ολοκλήρωση και τη θέση σε εφαρμογή του ενιαίου κανονιστικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως προς την προστασία του εδάφους, η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ καλεί την Πολιτεία να εκκινήσει άμεσα τις διαδικασίες για τη θεσμοθέτηση του σχετικού εθνικού θεσμικού πλαισίου όπως αρμόζει. Το έδαφος δεν είναι και δεν μπορεί να θεωρηθεί νεκρά φύση και τεχνικό υπόβαθρο της άκριτης ανάπτυξης των οποιονδήποτε δραστηριοτήτων ενάντια στη φύση του ως ζωντανό, δυναμικό, οικοσύστημα και μήτρα οικοσυστημικών υπηρεσιών ανυπολόγιστης αξίας.
Λέγεται ότι όποιος πιστεύει ότι αυτό που κρύβεται κάτω από την τσιμεντωμένο δάπεδο είναι κάτι «έτοιμο προς χρήση», δεν έχει καταλάβει τίποτα ούτε για το έδαφος ούτε για την αξία του. Αυτό λέμε κει εμείς : Δώστε μας πίσω το έδαφος !
