Για το «γκαζόν». *

της Αλεξάνδρας Γούτα
Δημοσιογράφου

H Πολιτεία της Νεβάδας έχει έρημο στον νότο της. Έχει και τις καταπράσινες εκτάσεις γης μπροστά στα καζίνο του Λας Βέγκας. Η Πολιτεία της Νεβάδας πήρε μια μεγάλη απόφαση και την έκανε και νόμο: αρχής γενομένης από το 2027 απαγορεύει σε πολλές περιπτώσεις (εξαιρούνται πχ, τα πάρκα και τα γήπεδα γκολφ) την καλλιέργεια -σε χώρους αρμοδιότητας της «ΕΥΑΘ» της Νότιας Νεβάδας- κάθε είδους «μη λειτουργικής χλόης». Πίσω από αυτή τη σύνθετη διατύπωση, κρύβεται το #γκαζόν.

Με άλλα λόγια, δημόσιοι άρχοντες και επιχειρήσεις θα κληθούν να ξεριζώσουν το 40% του γκαζόν που αφειδώς ποτίζουν, συμβάλλοντας στο «στράγγισμα» του ποταμού Κολοράντο, από όπου η περιοχή αντλεί το 90% του νερού που χρησιμοποιεί. Με βάση τις εκτιμήσεις, η κίνηση αυτή θα μειώσει την ετήσια κατανάλωση νερού κατά 15%, με αποτέλεσμα την εξοικονόμηση 53 λίτρων H2O ανά άτομο ημερησίως (https://gizmodo.com/nevada-takes-a-baby-step-toward...).

Καιρό τώρα υποστηρίζω ότι στη μεσογειακή Ελλάδα, με τα καλοκαίρια των 35-45 βαθμών Κελσίου και τη #λειψυδρία ιδίως στον Νότο, πρέπει να καταργήσουμε το γκαζόν και να το αντικαταστήσουμε. με λιγότερο υδρόφιλες πρασινάδες. Αν μπορεί το Λας Βέγκας, μάλλον μπορεί και η #Θεσσαλονίκη φαντάζομαι.

Το έχω ξαναγράψει ότι όταν πρωτοαπόκτησα γκαζόν έκανα ακρότητες για να το κρατήσω ευχαριστημένο, που σήμερα τις σκέφτομαι και γελάω. Μετά πέρασε ο καιρός και συνειδητοποίησα ότι δεν ζω στη Βρετανία.

Άρχισα να λυπάμαι και το τόσο #νερό για να διατηρηθεί μια πρασινάδα που την πατάς, μια μη λειτουργική χλόη, «a non functional turf» που λέει κι ο νομοθέτης στη Νεβάδα. Κι επίσης μπήκε απρόσμενα στην οικογένεια και η Κίκα, που έχει τη δική της ατζέντα για το γκαζόν, με κύριο στόχο να βρει τι κρύβεται από κάτω. Ε, άρχισα κι εγώ να νερώνω το κρασί μου. Σήμερα έχουμε τριφύλλι, αυτοφυή διχόνδρα, αγριόχορτα και μεγάλα κενά σε ό,τι κάποτε ήταν ένας αξιοζήλευτος, αδιατάρακτης συνέχειας χλοοτάπητας. Ποτίζουμε πολύ λιγότερο εννοείται.

Πώς όμως απέκτησε το γκαζόν αυτή τη μοιραία γοητεία; Ναι, μοιραία είναι, γιατί θυμάμαι ένα άρθρο που διάβαζα πριν από ένα-δύο χρόνια, σύμφωνα με το οποίο ενώ το Cape Town γονάτιζε από τη λειψυδρία (οι άνθρωποι έκαναν ουρές μπροστά από δεξαμενές με πόσιμο νερό για να γεμίσουν παγούρια και μπουκάλια), υπήρχαν και εκείνοι που, ναι, καλά το φαντάστηκες, πότιζαν αφειδώς το γκαζόν.

Τι σημαίνει λοιπόν το γκαζόν; Τι συμβολίζει; Πότε και γιατί αρχίσαμε να καλλιεργούμε φανατικά non-functional χορτάρι; Όπως έχω γράψει και παλαιότερα, εντυπωσιάστηκα με όσα διάβασα στο Homo Deus (ναι, είμαι φαν του Χαράρι, το έχω δηλώσει):

Στην #Ακρόπολη της Αθήνας, στο #Καπιτώλιο της Ρώμης, στον Ναό της Ιερουσαλήμ ή στην Απαγορευμένη Πόλη του Πεκίνου, δεν υπήρχε καμία πράσινη έκταση για να υποδέχεται τους επισκέπτες. Η ιδέα να καλλιεργείται #γρασίδι στην είσοδο των ιδιωτικών κατοικιών και των δημόσιων κτηρίων γεννήθηκε στα κάστρα των Γάλλων και των Άγγλων αριστοκρατών και στον ύστερο Μεσαίωνα. Η συνήθεια ρίζωσε και έγινε έμβλημα των ευγενών. Το καλοδιατηρημένο γκαζόν απαιτούσε έκταση και πολλή δουλειά, ιδίως την εποχή που δεν υπήρχαν ακόμα μηχανές του γκαζόν και αυτόματο πότισμα. Σε αντάλλαγμα, το γκαζόν δεν παράγει τίποτα αξίας. Δεν μπορείς ούτε να βοσκήσεις ζώα εκεί, γιατί θα το ποδοπατούσαν και θα το κατέστρεφαν. Οι φτωχοί χωρικοί δεν μπορούσαν να ξοδεύουν πολύτιμη γη και χόρτο για το γκαζόν. Επομένως, η περιποιημένη έκταση στην είσοδο του σατό ήταν ένα σύμβολο κοινωνικής θέσης που κανείς δεν μπορούσε να αντιγράψει. Δήλωνε ευθαρσώς σε κάθε περιστατικό : «Είμαι τόσο πλούσιος και ισχυρός κι έχω τόσα εκτάρια γης και δουλοπάροικους, που η τσέπη μου σηκώνει αυτή την πολυτέλεια». Όσο μεγαλύτερο και πιο περιποιημένο ήταν το γκαζόν, τόσο ισχυρότερη η δυναστεία. Αν πήγαινες επίσκεψη σε κάποιο δούκα κι έβλεπες το γκαζόν του σε κακή κατάσταση, ήξερες ότι είχε κάποιο πρόβλημα.

Τα παλάτια των βασιλιάδων και τα κάστρα των βαρόνων μετέτρεψαν το γκαζόν σε σύμβολο εξουσίας. Όταν κατά την ύστερη νεωτερικότητα οι βασιλιάδες ανατράπηκαν και οι βαρόνοι καρατομήθηκαν, οι καινούργιοι πρόεδροι και πρωθυπουργοί κράτησαν το γκαζόν. Κοινοβούλια, ανώτατα δικαστήρια, προεδρικές κατοικίες και άλλα δημόσια κτίρια δήλωναν όλο και συχνότερα την εξουσία τους με σειρές από καταπράσινα χόρτα. Ταυτόχρονα, το γκαζόν κατέκτησε τον κόσμο του αθλητισμού. Για χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι έπαιζαν σε κάθε είδους έδαφος, από τον πάγο μέχρι την έρημο. Ωστόσο, τους δύο τελευταίους αιώνες, τα πραγματικά σημαντικά παιχνίδια - όπως το #ποδόσφαιρο και το #τένις - παίζονται στο χορτάρι. Αρκεί βέβαια να έχεις τα χρήματα.

Έτσι οι άνθρωποι συνήθισαν να ταυτίζουν το γκαζόν με την πολιτική ισχύ, το κοινωνικό #στάτους και τον οικονομικό πλούτο. Δεν είναι παράξενο που τον 19ο αιώνα η ανερχόμενη αστική τάξη υιοθέτησε με ενθουσιασμό το γκαζόν. Στην αρχή, μόνο οι τραπεζίτες, οι δικηγόροι και οι βιομήχανοι μπορούσαν να πληρώσουν για τέτοιες πολυτέλειες στην ιδιωτική τους κατοικία. Όταν όμως η Βιομηχανική Επανάσταση διεύρυνε τη μεσαία τάξη και δημιούργησε τη μηχανή του γκαζόν και το αυτόματο πότισμα, εκατομμύρια οικογένειες μπορούσαν να αποκτήσουν λίγο γρασίδι στο σπίτι τους. Στα αμερικάνικα προάστια, το περιποιημένο γκαζόν από πολυτέλεια των πλουσίων μετατράπηκε σε είδος πρώτης ανάγκης της μεσαίας τάξης.

Καθώς περπατούσες στο δρόμο, μπορούσες να εκτιμήσεις γρήγορα τον πλούτο και τη θέση της κάθε οικογένειας κρίνοντας από το μέγεθος του γκαζόν στην μπροστινή αυλή. Το γρασίδι είναι σήμερα η πιο διαδεδομένη καλλιέργεια στις ΗΠΑ, μετά το καλαμπόκι και το σιτάρι, και η βιομηχανία του γκαζόν (#φυτά, λιπάσματα, χλοοκοπτικά, ποτιστικά, #κηπουροί) έχει τζίρο δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο.

Το γκαζόν δεν παρέμεινε μια αποκλειστικά ευρωπαϊκή και αμερικανική τρέλα. Ακόμα και οι άνθρωποι που δεν έχουν επισκεφτεί ποτέ τους την κοιλάδα του Λίγηρα βλέπουν τους προέδρους των ΗΠΑ να βγάζουν λόγους στο γκαζόν του Λευκού Οίκου, σημαντικούς ποδοσφαιρικούς αγώνες να διεξάγονται σε καταπράσινα γήπεδα και τον Χόμερ #Σίμπσον να τσακώνεται με τον Μπαρτ για το ποιος θα κουρέψει το γκαζόν.

Το πρόσφατα χτισμένο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης του Κατάρ είναι περιτριγυρισμένο από υπέροχο γκαζόν, που θυμίζει πολύ περισσότερο τις #Βερσαλλίες του Λουδοβίκου ΙΔ’ παρά τη Βαγδάτη του Χαρούν αλ Ρασίντ. Ο κήπος σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από μια αμερικανική εταιρία και τα πάνω από 100.000 τετραγωνικά μέτρα γρασίδι – στη μέση της αραβικής ερήμου - χρειάζονται ασύλληπτες ποσότητες νερού καθημερινά για να διατηρούνται πράσινα. Στο μεταξύ, στα προάστια της Ντόχα και του Ντουμπάι, οικογένειες της μεσαίας τάξης καμαρώνουν για το γκαζόν τους. Αν δεν ήταν οι λευκές κελεμπίες και τα μαύρα χιτζάμπ, θα μπορούσε κανείς εύκολα να νομίζει ότι βρίσκεται στις Μεσοδυτικές πολιτείες και όχι στη Μέση Ανατολή.

Τώρα που έχετε διαβάσει αυτή τη σύντομη ιστορία του γκαζόν, όταν αρχίσετε να σχεδιάζετε το σπίτι των ονείρων σας μπορεί να ξανασκεφτείτε αν θέλετε να έχει γκαζόν στη μπροστινή αυλή. Εξακολουθείτε βέβαια να μπορείτε να το κάνετε ελεύθερα. Αλλά είστε ελεύθεροι να αποτινάξετε το πολιτιστικό φορτίο που σας έχει κληροδοτηθεί από ευρωπαίους δούκες, μεγιστάνες καπιταλιστές και τους Σίμπσονς – και να φανταστείτε έναν γιαπωνέζικο #πετρόκηπο ή κάποιο εντελώς νέο δημιούργημα. Αυτός είναι ο καλύτερος λόγος να μαθαίνουμε #ιστορία : όχι για να προβλέψουμε το μέλλον, αλλά για να απελευθερωθούμε από το παρελθόν και να μπορέσουμε να φανταστούμε εναλλακτικά πεπρωμένα. Φυσικά δεν πρόκειται για πλήρη ελευθερία – δεν μπορούμε να μην διαμορφωνόμαστε από το παρελθόν - αλλά λίγη ελευθερία είναι καλύτερη από καθόλου».

*Σε όσους θέλετε να πειραματιστείτε με όχι και τόσο υδρόφιλα είδη για έναν αληθινά μεσογειακό κήπο με περιορισμένες ανάγκες σε πολύτιμο νερό, συνιστώ ανεπιφύλακτα το «Για έναν άνυδρο κήπο» του Filippi Olivier. O τύπος έχει κάνει φοβερή δουλειά.