Ποια η σχέση φιλελευθερισμού και οικολογισμού ; Ποιες οι διαφορές και ποια τα συμβατά σημεία τους στην ομολογουμένως μεταξύ τους δύσκολη σχέση; Τι νέο υπέρ για το μέλλον του οικολογισμού μας παρουσιάζει η περίπτωση της πανδημίας ;
------------------------------------------------------------------------------------
Φιλελευθερισμός
 |
| του Αθανάσιου Κόκκοτου Msc Περιβαντολόγου |
Ο φιλελευθερισμός ιστορικά άρχισε να καθιερώνεται στην Ευρώπη από τα τέλη του 18ου αιώνα και είναι στενά συνυφασμένος με την περίοδο του Διαφωτισμού. Βασικό πρόταγμα του ήταν η ελευθερία και η χειραφέτηση του ατόμου έναντι των πολιτειακών και κατασταλτικών θεσμών που τον περιόριζαν στην αυτοπραγμάτωση και την αυτονομία του.
Για τους φιλελεύθερους, τα άτομα είναι ελεύθερα να επιλέξουν μόνα τους τον τρόπο ζωής τους και τις ηθικές αξίες που τους ταιριάζουν καλύτερα, χωρίς την έξωθεν επέμβαση των εξουσιαστικών θεσμών, οι οποίοι υποχρεούνται να είναι ουδέτεροι σε αυτή την αναζήτηση των πολιτών. Εντός αυτού του πλαισίου, δεν υπάρχει και δεν ενθαρρύνεται κανένα κοινό κοινωνικό όραμα ή κάποιος κοινός πολιτικός προγραμματισμός για την υλοποίηση αυτού του οράματος, υπό τον φόβο της αποφυγής οποιασδήποτε πιθανής έξωθεν επιβολής στις προτιμήσεις των ατόμων, που πιστεύεται ότι ταυτίζονται με τα ατομικά τους συμφέροντα, ακόμα και αν δεν γνωρίζουν και τα ίδια τα άτομα ποια μπορεί να είναι αυτά (ατομικισμός).
Η θέση αυτή κάνει τον φιλελευθερισμό να είναι ανεκτός απέναντι σε οποιοδήποτε ηθικό στόχο και προτίμηση, ακόμα και αν έρχεται σε αντίθεση με το κοινό καλό (όπως και να ορίζεται αυτό), ενώ υποθάλπει και ενδεχομένως να επιβραβεύει την παθητική πολιτική στάση η οποία χρειάζεται ως εφαλτήριο ένα κοινό όραμα για να δράσει.
Ο φιλελευθερισμός σήμερα επικρατεί σε όλες τις πολιτείες του ανεπτυγμένου Δυτικού κόσμου, θέτοντας τους όρους και τις προκλήσεις υπό τους οποίους ο οικολογισμός καλείται να εισαχθεί ως μια νέα πολιτική στάση στις δυτικές κοινωνίες.
Οικολογισμός
Ο οικολογισμός, σε αντίθεση με τον φιλελευθερισμό, θεωρεί ότι το κοινό καλό απειλείται από την ανεύθυνη και ατομικιστική στάση των ανθρώπων (υπερεκμετάλλευση πόρων, υπερκατανάλωση, κλιματική αλλαγή κ.λ.π.) γι’αυτό και απαιτεί όχι μόνο μια μη ουδέτερη δράση και στάση των θεσμών, αλλά και των ίδιων των πολιτών που τους καλεί να γίνουν ολοένα ενεργητικότεροι και πιο υπεύθυνοι απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Επιζητά ένα κοινό πολιτικό πρόγραμμα με κοινούς συμφωνημένους ηθικούς φιλοπεριβαλλοντικούς στόχους, όπου τόσο οι θεσμοί όσο και οι πολίτες θα δεσμεύονται για την επίτευξη και υλοποίηση τους.
Ενδεχομένως λοιπόν, η δράση για την υλοποίηση αυτών των στόχων να απαιτήσει την εξωτερική επέμβαση των θεσμών, περιορίζοντας της μη ανεκτές προτιμήσεις και στάσεις των ανθρώπων που έρχονται σε αντίθεση με το κοινό περιβαλλοντικό καλό.
Αυτό λοιπόν αποτελεί το βασικό και ουσιαστικό σημείο ρήξης στη σχέση φιλελευθερισμού και οικολογισμού, κανένας φιλελεύθερος δεν θα μπορούσε να δεχθεί τις θέσεις του οικολογισμού ακόμα και με την υπόνοια της οποιασδήποτε ελάχιστης επέμβασης στην ελευθερία των πράξεων του, ακόμα και εκείνων των ανεύθυνων, φοβούμενος την όποια απώλεια της αυτονομίας του.
Τα συμβατά σημεία της σχέσης φιλελευθερισμού-οικολογισμού
Ωστόσο και παρά την μεγάλη τους αντίθεση, δεν θα ήταν σωστό να παραβλέπαμε και τα συμβατά εκείνα σημεία της σχέσης τους, τα οποία δείχνουν ότι ο ένας μπορεί να έχει ανάγκη τον άλλο και θα τα συνοψίζαμε στα εξής τέσσερα βασικά σημεία:
α) Εφόσον οι φιλελεύθεροι εμμένουν μόνο στην ουδετερότητα των θεσμών και δεν ορίζουν τίποτα για τις κοινωνικές πολιτικές, τότε ο οικολογισμός φαίνεται να έχει ανοιχτό πεδίο δράσης στο κοινωνικό κομμάτι. Ο οικολογισμός λοιπόν σε κοινωνικό επίπεδο θα μπορούσε να ενισχύει ή να αποθαρρύνει προτιμήσεις και στάσεις των ατόμων τέτοιες, που είτε ωφελούν είτε αντιστρατεύονται ένα κοινό φιλοπεριβαλλοντικό στόχο.
β) Τα φιλελεύθερα πολιτεύματα είναι και τα μόνα πολιτεύματα εντός των οποίων εκφράζονται όλες οι πολιτικές απόψεις με μεγάλη ανεκτικότητα. Επομένως, αυτό το πολιτικό περιβάλλον είναι και το μοναδικό εντός του οποίου θα μπορούσαν να εκφραστούν οι οικολογιστές για να προωθήσουν τις θέσεις τους και τι απόψεις τους στο ευρύ κοινό.
γ) Εφόσον ο φιλελευθερισμός σέβεται την ελευθερία των ατόμων να επιλέξουν μόνα τους το πώς θα επιτύχουν την Ευζωία τους, δεν θα μπορούσε να παραβλεφθεί το γεγονός πως κάποιοι πολίτες θα θεωρούν την υψηλή ποιότητα περιβάλλοντος και την παρουσία της φύσης στη ζωή τους ως κύριο συστατικό αυτής της Ευζωίας. Επομένως, ο φιλελευθερισμός θα πρέπει να ασπαστεί πολιτικές με κοινούς φιλοπεριβαλλοντικούς στόχους για χάρη των προτιμήσεων αυτών των πολιτών και όχι απαραίτητα επειδή η φύση έχει μια αυταξία όπως ασπάζεται ο οικολογισμός.
δ) Σε επέκταση του συλλογισμού του παραπάνω σημείου, κατά τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι και αρκετοί πολίτες των μελλοντικών κοινωνιών θα θεωρούν πως η φύση θα αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό στοιχείο της Ευζωίας τους. Επομένως, οι παρούσες γενιές είναι υποχρεωμένες να τους διαβιβάσουν όσο περισσότερη φυσική κληρονομιά μπορούν. Αν δεν επιτευχθεί κάτι τέτοιο, τότε το δικαίωμα (βασική έννοια στον φιλελευθερισμό) των συγκεκριμένων επιλογών τους για την Ευζωία τους θα περιοριστεί πολύ και παράλληλα η ελευθερία τους.
Τα νέα δεδομένα, η πανδημία
Παρά τα όποια πιθανά συμβατά σημεία αυτής της ιδιότροπης σχέσης, η αντίθεση φιλελευθερισμού και οικολογισμού παραμένει ισχυρή. Αυτό συμβαίνει διότι ο φιλελευθερισμός εκκινεί από μια θέση διαχωρισμού του ανθρώπινου κόσμου από τον φυσικό, υποστηρίζοντας την υπεροχή του πρώτου έναντι του δεύτερου. Από την άλλη, ο οικολογισμός δεν κάνει έναν τέτοιο διαχωρισμό και θεωρεί ότι η φύση έχει την δική της αυταξία και πρέπει να χαίρει του ανάλογου σεβασμού που της προσδίδει αυτή η αξία.
Μέχρι πριν το ξέσπασμα της πανδημίας, οι περισσότερες συζητήσεις γύρω από αυτή την σχέση αναλώνονταν σε θεωρητικά σχήματα. Πολλοί οικολογιστές δεν πίστευαν πως θα ήταν εύκολο οι φιλελεύθεροι πολίτες να ασπαστούν οποιοδήποτε πιθανό περιορισμό στις στάσεις τους για χάρη του περιβάλλοντος, ο φιλελεύθερος ατομικισμός κυριαρχούσε σε κάθε επίπεδο και μόνο η έλευση ενός δυστοπικού περιβαλλοντικού μέλλοντος θα τους ανάγκαζε να υποχωρήσουν για χάρη του κοινού καλού. Όμως η πραγματικότητα των δύο τελευταίων χρόνων ήρθε να κάνει πράξη νωρίτερα αυτές τις θεωρητικές προβλέψεις.
Με το ξέσπασμα της πανδημίας απειλήθηκε ένα άλλο κοινό καλό, αυτό της δημόσιας υγείας, η αντιμετώπιση του οποίου απαίτησε μεγαλύτερης εμβέλειας και πιο καταλυτικής δράσης των θεσμών στο περιορισμό ελευθεριών και ανεύθυνων στάσεων των ατόμων σε σχέση με αυτών που απαιτεί από αυτούς ο οικολογισμός. Απ’ότι φάνηκε στην πράξη, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών επέδειξε υπεύθυνη στάση και συμμορφώθηκε ως προς μια κοινή δράση για την προστασία του κοινού καλού, επιδεικνύοντας μεγάλη κοινωνική υπευθυνότητα βασικό «καύσιμο» του οικολογισμού.
Απ’ότι συμπεραίνεται, η πανδημία δείχνει ότι ενδεχομένως οι οικολογιστές παρά τον εν γένει ασύμβατο χαρακτήρα τους με τον φιλελευθερισμό, μπορεί να έχουν μια στέρεη και καλή παρουσία στις μελλοντικές κοινωνίες του δυτικού κόσμου, ιδιαίτερα όταν θα αρχίσουν να γίνονται αντιληπτές όλο και περισσότερο οι συνέπειες των οικολογικών κρίσεων. Η πανδημία λοιπόν δείχνει το αισιόδοξο μέλλον του οικολογισμού και ότι υπάρχει αρκετό περιθώριο γι’αυτόν εντός των φιλελεύθερων κοινωνιών, κάτι που μόνο ο χρόνος μένει για να το δείξει.
«Οικολογική Συμμαχία για την Περιφέρεια Αττικής».
- Για τον ριζικό αναπροσανατολισμό των πολιτικών της Περιφέρειας.
- Για την διοικητική και πολιτική της αυτονομία.
- Για την «Οικολογική Μετάβαση» σε μία κοινωνία βιώσιμης ευημερίας.
- Για τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον.
contact@oikologiki-symmaxia.gr
- Για τον ριζικό αναπροσανατολισμό των πολιτικών της Περιφέρειας.
- Για την διοικητική και πολιτική της αυτονομία.
- Για την «Οικολογική Μετάβαση» σε μία κοινωνία βιώσιμης ευημερίας.
- Για τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον.
contact@oikologiki-symmaxia.gr
