Αθήνα, 11-01-2020
Αρ. Πρωτ.:
Προς : Πρόεδρο Περιφερειακού Συμβουλίου Αττικής,
κ. Θεοδωρόπουλο Χρήστο
Κοινοποίηση : Περιφερειάρχη Αττικής,
κ .Γεώργιο Πατούλη
κ.κ. Περιφερειακούς Συμβούλους
Θέμα : Αίτημα για συζήτηση προ ημερησίας διάταξης στην 1η Συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου της 15.01.220 αναφορικά με τη μεταβατική επανάχρηση κτιρίων και χώρων της Περιφέρειας και των Δήμων Αττικής ως ουσιαστικό εργαλείο αστικής αναγέννησης
Κύριε Πρόεδρε,
1_
Τι είναι οι πόλεις; Είναι τα κτίρια ; Οι δρόμοι τους ; Τα πάρκα, οι υποδομές και οι ελεύθεροι τους χώροι; «Οι πόλεις είναι κάτι πολύ περισσότερο από το άθροισμα των υποδομών τους», έγραφε ένας από τους πλέον γνωστούς μελετητές τους. «Οι πόλεις ξεπερνούν τα τούβλα, το κονίαμα, το τσιμέντο και το χάλυβα τους. Οι πόλεις είναι τα δοχεία στα οποία χύνεται και δουλεύεται η ανθρώπινη γνώση… Οι πόλεις αποτελούν αντανάκλαση ενός πλήθους ιστοριών… Είναι το υπέροχο συναίσθημα του ανθρώπου, είναι μια επινόηση, είναι μία επινόηση του ανθρώπου».
Οι πόλεις αποτελούν δυναμικό φαινόμενο, ως καθρέπτης δρώντων και δράσεων, των ιστοριών των ανθρώπων και των κοινωνιών που τις έφτιαξαν, τις φτιάχνουν και τις λειτουργούν. Ενσωματώνουν και αντανακλούν γοργά τις κοινωνικές αλλαγές, τόσο στην ακμή όσο και στην παρακμή τους. Η πολύπλοκη τριπλή, οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση, που άρχισε να εκδηλώνεται εδώ και 40 περίπου χρόνια, αποτυπώθηκε βαθιά στις αστικές περιοχές της δυτικής Ευρώπης με τα σημάδια ακόμη έντονα στον πολεοδομικό ιστό τους : αποβιομηχάνιση, αποσύνθεση του εμπορικού ιστού, εγκατάλειψη και ερημοποίηση ολόκληρων περιοχών, υποβάθμιση κτιριακού δυναμικού, υποβάθμιση ή και εγκατάλειψη δημόσιου χώρου, υποβάθμιση φυσικού περιβάλλοντος.
Μπροστά στο μέγεθος και στην πολυπλοκότητα του προβλήματος, της συγχρονισμένης κατάρρευσης του αστικού και του κοινωνικού ιστού και των απορροιών τους, επιστήμη, επαγγελματίες της πρωτοπορίας αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση, επεξεργάστηκαν και κατέθεσαν, από την δεκαετία του ’80, το μοναδικό εργαλείο που είναι σε θέση να το αντιμετωπίσει συνολικά : εκείνο της αστικής αναγέννησης.
- Αστική αναγέννηση ως αναζωογόνηση και αποκατάσταση οικονομικών δραστηριοτήτων, κοινωνικών λειτουργιών και περιβαλλοντικής και αστικής ποιότητας σε μαρασμό.
- Αστική αναγέννηση ως συνολική παρέμβαση μετατροπής της κοινωνικο-οικονομικής δομής μιας συγκεκριμένης αστικής περιοχής στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας, μέσω του εκσυγχρονισμού του αστικού ιστού, της βελτίωσης του αστικού περιβάλλοντος, της προσέλκυσης νέων δραστηριοτήτων και της διαφοροποίησης των κοινωνικών δομών (από το «Γλωσσάριο Χωροταξίας Συνόδου Υπουργών Χωροταξίας Συμβουλίου Ευρώπης – CEMAT»).
- Αστική αναγέννηση ως σύγχρονη αστική πολιτική, με στόχο την επανενεργοποίηση του χώρου μέσω της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, την αναζωογόνηση των κοινωνικών σχέσεων, τη δημιουργία νέων οικονομιών και την ανάκτηση της κτιριακής και πολιτιστικής κληρονομιάς, βάσει των αρχών της κοινωνικής περιεκτικότητας, της καινοτομίας και της αειφορίας.
Από αυτή την τελευταία σκοπιά, αστική αναγέννηση σημαίνει ουσιαστικά εξοικονόμηση μέσω της επανάχρησης της κενής ή και υποχρησιμοποιημένης αστικής γης - παλαιότερων δομημένων εκτάσεων, κτιρίων και αδόμητων χώρων - σημαίνει πολιτική μέσω της οποίας προάγεται ο συνεκτικός αστικός ιστός, η μείωση της ζήτησης μετακινήσεων και η μείωση της ζήτησης για κατανάλωση φυσικής γης, σημαίνει πολιτική για την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση φυσικών πόρων. Εργαλείο της αστικής αναγέννησης είναι η αστική ανάπλαση, ο φυσικός σχεδιασμός των παρεμβάσεων που κρίνει αυτή ως απαραίτητες καθόσον αστική πολιτική.
2_
Μέσα από δημόσιο διάλογο 30 ετών, σε όλη την Δυτική Ευρώπη η αστική αναγέννηση γίνεται μέτρο και θεσμός και η προσωρινή κατάληψη, ή μεταβατική επανάχρηση, ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία της, μέσω της αναζωογόνησης των εγκαταλελειμμένων κτιρίων των πόλεων και τη λειτουργική ζωντάνια αστικών κενών, με όρους πολιτιστικούς, κοινωνικούς, εκπαιδευτικούς, διάδρασης και συμμετοχής.
Τα κτίρια και οι μη δομημένοι χώροι της πόλης παρουσιάζουν περιόδους εντατικής, περιορισμένης ή και μηδενικής χρήσης, κατά τις οποίες παρεμβάλλονται στιγμές μετάβασης, αβεβαιότητας και, ίσως, ακινησίας. Οι αιτίες της καθυστέρησης της πιθανής μετάβασηςτων εγκαταλελειμμένων κτιρίων και ανοιχτών χώρων σε νέες χρήσεις είναι πολλές και, συχνά, οφείλονται σε ιδιοκτησιακά, στο υψηλό κόστος της ανάπλασης και της περιβαλλοντικής αποκατάστασης, σε πιθανές πολιτικές αντιστάσεις, σε τοπικές διαμαρτυρίες για σχέδια ξένα προς το τοπικό περιβάλλον, στις χρονοβόρες διαδικασίες έγκρισης των σχεδίων αποκατάστασης ή και στο χαμηλό οικονομικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η περιοχή τους. Ελεύθερα από οικονομικές πιέσεις, στο μεσοδιάστημα της μετάβασης από την παλαιά στην νέα χρήση είναι δυνατό να δεχθούν σε πειραματισμό τις επιλεγόμενες και «ενδιάμεσες χρήσεις», προσωρινές δραστηριότητες και παροδικά κοινωνικά σχέδια σε θέση να προσφέρουν χρήσιμα σενάρια στην κατεύθυνση της αστικής αναγέννησης.
Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις τα κτίρια και οι χώροι σε μετάβαση αποτελούν εδώ και δεκαετίες πολύτιμα αστικά αποθέματα για την πραγμάτωση συλλογικών ονείρων, για την έμπνευση μιας πλειάδας διαφορετικών δραστηριοτήτων και τη δημιουργίας άτυπων οικονομιών σε τοπικό επίπεδο που συμβάλλουν στην επιτάχυνση της οικονομικής και κοινωνικής ανάκαμψης : πειραματισμός νέων μορφών τέχνης, εκκίνηση νέων δραστηριοτήτων για συλλογικότητες που ασχολούνται με τα κοινωνικά δρώμενα, δημιουργία προσωρινών φοιτητικών κατοικιών, οργάνωση χώρων αλληλέγγυου εμπορίου και χώρων εκδηλώσεων, οργάνωση αστικών κήπων ή και χώρων προσωρινής φιλοξενίας.
«Η αστική αναγέννηση περνά μέσα από την προσωρινή κατάληψη» στάθηκε το μότο εκδηλώσεων σε σειρά από ευρωπαϊκές μητροπόλεις με στόχο την σωτηρία δημόσιων χώρων από την εγκατάλειψη και την παράδοση τους, ανανεωμένων, στην κοινωνία. Η προσωρινή κατάληψη, ή μεταβατική επανάχρηση, συνέδραμε στη δημιουργία ζωντανών δικτύων μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, συλλόγων, συλλογικοτήτων και απλών πολιτών, στην κατεύθυνση της επανάχρησης εγκαταλελειμμένων κτιρίων λιμανιών, σιδηροδρομικών σταθμών, εργοστασίων, σχολείων και εγκαταστάσεων αγορών, εμπορικών κέντρων και αγροκτημάτων, πολυκατοικιών και κενών διαμερισμάτων, κενών γραφείων και καταστημάτων ή, ακόμη και ενδιάμεσων χώρων υποδομών και μη καλλιεργούμενων εκτάσεων. Κοντά στο τέλος μιας 30ετίαςδημόσιου διαλόγου και πρακτικών εφαρμογών γύρω από το θέμα, η προσωρινή κατάληψη, ή μεταβατική επανάχρηση, συνέδραμε σε μία σημαντική αλλαγή παραδείγματος : Οι τόποι εγκατάλειψης μπορούν να μεταμορφωθούν σε τόπους παραγωγής πραγματικών αξιών και ενός βιώσιμου μέλλοντος.
3_
Παρά τα διαρκώς διογκούμενα κρίσιμα προβλήματα υποβάθμισης των ελληνικών πόλεων από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 - αποβιομηχάνιση, έξοδος επιχειρήσεων από την πόλη, μεταφορά κατοικίας σε προαστιακές περιοχές, ερήμωση των κέντρων, διαρκώς αυξανόμενος αριθμός εγκαταλελειμμένων χώρων και κτιρίων, αποεπένδυση, αύξηση των χωρικο-κοινωνικών ανισοτήτων, αστική ανεργία, μείωση των κοινωνικών υπηρεσιών, διάρρηξη του δημόσιου χώρου - η έννοια της αστικής αναγέννησης παρέμεινε κυριολεκτικά στο περιθώριο ελάχιστων ακαδημαϊκών συζητήσεων. Στην θέση της χρησιμοποιήθηκε ευρέως η περιοριστική έννοια της αστικής ανάπλασης, υποστηριζόμενης από κονδύλια ΕΕ, που βρήκε ελάχιστη εφαρμογή και έδωσε σχεδόν μηδενικά αποτελέσματα. Κατ’ ακολουθία και παράλληλα, παρέμεινε σχεδόν άγνωστη και η οπτική της μεταβατικής επανάχρησης.
Μία αξιοσημείωτη προσπάθεια στην κατεύθυνση της παροχής μη χρησιμοποιούμενων δημόσιων κτιρίων σε νομικά πρόσωπα και φορείς της κοινωνίας των πολιτών πραγματοποιήθηκε μεταξύ 2017 και 2018, σε συνέχεια της ψήφισης του νόμου περί ««Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας». Και αυτή τη φορά, όμως, δεν υπήρξαν χειροπιαστά αποτελέσματα κυρίως ως προς την επάνοδο στην ζωή της υποβαθμισμένης πόλης.
1. Τον Οκτώβριο 2016 ψηφίζεται ο νόμος 4430περί «Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και ανάπτυξης των φορέων της και άλλες διατάξεις».
2. Τον Σεπτέμβριο του 2017 το Υπουργείο Εργασίας δημοσιοποιεί πρόσκληση βάσει των νόμων 4315/2014 (Α΄ 269), 4430/2016 (Α΄ 205), 4038/2012 (Α΄ 14) και του π.δ. 715/1979 (Α΄ 212), με τίτλο «Ανάκτηση των Ακινήτων του Ιστορικού Κέντρου της Αθήνας - Αξιοποίηση με όρους κοινωνικής ανταπόδοσης», με την οποία καλεί Υπηρεσίες του Δημοσίου, νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, νομικά πρόσωπα κοινωφελούς ή ανθρωπιστικού χαρακτήρα και φορείς κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, να εκδηλώσουν ενδιαφέρον για παραχώρηση μεταβατικής επανάχρησης των μη χρησιμοποιούμενων ακινήτων των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης (ΦΚΑ) και του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ), εντός των ορίων του Δήμου Αθηναίων, κατά τρόπο που θα εξυπηρετεί δημόσιο ή κοινωφελή σκοπό.
3. Τον Ιούλιο 2018 ψηφίζεται ο νόμος 4555 μέσω του οποίου προστίθενται στο π.δ. 242/1996 (Α΄179) οι εξής παράγραφοι :
- (4.) Με απόφαση του περιφερειακού συμβουλίου που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των μελών του, επιτρέπεται να παραχωρείται δωρεάν η χρήση ακινήτων της οικείας περιφέρειας σε Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας του ν. 4430/2016 (Α΄205) που έχουν την έδρα τους ή ασκούν τη δραστηριότητά τους στην οικεία περιφέρεια, για την ενίσχυση της τοπικής κοινωνικής ωφέλειας, όπως αυτή ορίζεται στην παρ. 3του άρθρου 2 του ν. 4430/2016. Η διάρκεια της παραχώρησης δεν μπορεί να υπερβαίνει τα πέντε (5) έτη. Μετά τη λήξη της πενταετίας, επιτρέπεται η απευθείας εκμίσθωση του ίδιου ακινήτου στον παραχωρησιούχο φορέα Κ.Αλ.Ο., με απόφαση του περιφερειακού συμβουλίου που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των μελών του. Το μίσθωμα των ακινήτων καθορίζεται από την επιτροπή της παραγράφου 4 του άρθρου 13. Σε περίπτωση παράβασης των όρων της παραχώρησης ή των διατάξεων του ν. 4430/2016, η παραχώρηση ανακαλείται με απόφαση του περιφερειακού συμβουλίου, η οποία λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων.
- (5.) Με απόφαση του περιφερειακού συμβουλίου, επιτρέπεται η δωρεάν παραχώρηση χρήσης κινητών πραγμάτων της οικείας περιφέρειας σε φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας του ν. 4430/2016 που έχουν την έδρα τους ή ασκούν τη δραστηριότητά τους στην οικεία περιφέρεια, για την επιτέλεση των σκοπών τους.»
Ως εκ τούτου,
δεδομένων των παραπάνω, των πολυετών και πολυπληθών ευρωπαϊκών εμπειριών γύρω από το θέμα και των σχετικών χρηματοδοτικών εργαλείων, καλούμε το Περιφερειακό Συμβούλιο να καταστεί αρωγός της προσπάθειας αστικής αναγέννησης της Περιφέρειας Αττικής, με πρώτο βήμα τη διάθεση των μη χρησιμοποιούμενων ή και εγκαταλελειμμένων κτιρίων και χώρων ιδιοκτησίας της, ή και ιδιοκτησίας των Δήμων της, με όρους μεταβατικής επαναχρησιμοποίησης. Ως προς αυτό, προτείνουμε την άμεση συγκρότηση μίας ad hoc διαπαραταξιακής Επιτροπής η οποία θα πρέπει να καταθέσει στο Σώμα, εντός 5μήνου, πλήρη και άμεσα εφαρμόσιμη πρόταση που θα συνοδεύεται από τον κατάλογο των διαθέσιμων για τον σκοπό κτιρίων και χώρων καθώς και από την σχετική «Χάρτα» αρχών που οφείλουν να διέπουν την όλη διαδικασία, π.χ. ανάλογη με εκείνη του Δήμου των Παρισίων.
Για την «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ για την ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ»
Ο Επικεφαλής
Γιώργος Δημητρίου
