Από τα σημαντικότερα
εργαλεία περιφερειακής - πολιτιστικής και περιβαλλοντικής – πολιτικής, με όρους
ανάπτυξης στο πεδίο της περιβαλλοντικής, οικονομικής και κοινωνικής
βιωσιμότητας, ο θεσμός των οικομουσείων είναι παντελώς αγνοημένος στη χώρα μας. Προ ημερησίας εισήγηση της ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ
ΣΥΜΜΑΧΙΑΣ για την αυριανή συνεδρίαση της Επιτροπής Πολιτισμού και
Αθλητισμού της Περιφέρειας Αττικής.
-------------------------------------------------------------
Αθήνα, 23-02-2022
Αρ. Πρωτ.:
Προς : Πρόεδρο «Επιτροπής Πολιτισμού και
Αθλητισμού»,
Αντιπεριφερειάρχη
κα.Μαίρη Βιδάλη
Κοινοποίηση : Αντιπρόεδρο «Επιτροπής
Πολιτισμού και Αθλητισμού»,
κ. Χάρη Ρώμα
κ.κ. Περιφερειακούς
Συμβούλους, μέλη Επιτροπής
Θέμα : ΕΗΔ
περί υιοθέτησης επί της αρχής από την Περιφέρεια Αττικής του θεσμού των
οικομουσείων
Κυρία Πρόεδρε,
- Ορισμένοι τα χαρακτήρισαν ως άτυπα «συμβόλαια» μεταξύ των
θεσμών και μιας κοινότητας, στην οποία ανατίθεται η φροντίδα του χώρου της, ή η
προστασία και χρήση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του στο παρόν και
στο μέλλον.
- Άλλοι ως φυσικούς και ψυχικούς χώρους
μιας κοινότητας που «παντρεύουν» τη φύση και το τοπίο με την ιστορία.
- Άλλοι ως συμμετοχική διαδικασία γνώσης, αναγνώρισης,
φροντίδας και διαχείρισης της τοπικής φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς με
στόχο την προαγωγή μιας βιώσιμης κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής
ανάπτυξης.
- Άλλοι ως περιεκτικές και δημιουργικές διαδρομές
πολιτιστικής ανάπτυξης των τοπικών κοινοτήτων, θεμελιωμένες στην ενεργό
συμμετοχή των πολιτών, των φορέων και των συλλόγων τους.
- Άλλοι ως «έργα ταυτότητας» που στοχεύουν στη στενή διάδραση
χρήσεων, τεχνικών, καλλιεργειών, παραγωγών και πόρων μιας ομοιογενούς περιοχής,
με τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά της.
- Άλλοι ως «μουσεία ταυτότητας» και ως εργαλεία προαγωγής
πρωτοβουλιών ώσμωσης και στήριξης της οικονομίας, της γαστρονομίας, του
τουρισμού, της χειροτεχνίας και της αγοράς των τοπικών κοινοτήτων.
Πρόκειται για το οικομουσεία τα
οποία, ως έννοια και ως θεσμός, γεννιόνται τη δεκαετία του ’70 στο πλαίσιο της
κρίσης των μουσείων, για να θέσουν την έννοια της κοινότητας στο επίκεντρο της
δημιουργίας και της λειτουργίας τους. Ως οικομουσεία υποδηλώνονται οι
χώροι ο οποίοι χαρακτηρίζονται από τον συνδυασμό ενός παραδοσιακού
περιβάλλοντος διαβίωσης και μιας άυλης και υλικής, φυσικής και πολιτιστικής,
κληρονομιάς ιδιαίτερης αξίας που χρήζει προστασίας και ανάδειξης.
Δημιουργούνται και λειτουργούν ως μορφές υπαίθριου μουσειακού εργαστηρίου το
οποίο προσφέρει τη γνώση των τοπικών κοινωνιών, την προστασία και την ανάδειξη
της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιά τους, καθιστώντας την ίδια την
κοινότητα αναπόσπαστο κομμάτι της αφήγησης των μετασχηματισμών του χώρου της
στο χρόνο. Τα οικομουσεία, με λίγα λόγια, είναι ο μουσειακός ορισμός του
χώρου μίας κοινότητας, που προτάσσει ως μουσειακά εκθέματα όχι μόνο τα
αντικείμενα της καθημερινότητας αλλά και το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο του,
τις αρχιτεκτονικές του, την συσσωρευμένη γνώση της κοινότητας, τις παραδοσιακές
τεχνικές και τεχνολογίες και τις προφορικές μαρτυρίες της τοπικής παράδοσης.
Ένα οικομουσείο δεν αφαιρεί πολιτιστικά αγαθά από τον τόπο που
δημιουργήθηκαν και στον οποίο ανήκουν αλλά, αντίθετα, προσφέρεται ως εργαλείο
ανάκτησης της φυσικής και πολιτιστικής διάστασης και κληρονομιάς του.
Για την ιστορία, πατέρας της έννοιας του
οικομουσείου στάθηκε ο Γάλλος Hugues de Varine, ιστορικός,
αρχαιολόγος και μουσειολόγος, πρωταγωνιστής του κινήματος της «Νέας
Μουσειολογίας» και διευθυντής του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων – ICOM, μεταξύ 1965 και 1976.
Πριν από την «επισημοποίηση» της έννοιας, τα οικομουσεία υλοποιούνταν ως
εργαλεία προστασίας των ιστορικών διαδρομών των αγροτικών κοινοτήτων απέναντι
στην καλπάζουσα αστικοποίηση, στην τεχνολογική εξέλιξη και στις επακόλουθες
κοινωνικές αλλαγές που παρουσιάζονταν ως κίνδυνος λήθης πολιτιστικών
κληρονομιών χιλιετών.
Η ανάδειξη των οικομουσείων σε
θεσμό εκκίνησε συστηματικά στην Δ,Ευρώπη στο κατώφλι της χιλιετίας με
πρωτοβουλία των Περιφερειών και των Περιφερειακών διοικήσεων. Σήμερα η Ευρώπη
απαριθμεί περισσότερα από 350 με γύρω στα 100 μόνο στην Ιταλία. Στη χώρα μας,
δυστυχώς, ο θεσμός δεν λήφθηκε υπόψη παρόλο που θα μπορούσε να αναδείξει και να ενδυναμώσει τοπικές ταυτότητες
και να προσφέρει ευκαιρίες βιώσιμης κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής
ανάπτυξης. Τα 4-5 οικομουσεία που έχουν δημιουργηθεί έως σήμερα αποτελούν ως επί το πλείστο
μεμονωμένες ανεπιτυχείς προσπάθειες, ως προϊόν της περιορισμένης διάχυσης της
φιλοσοφίας του οικομουσείου αλλά και της παντελούς αδιαφορίας της
πολιτείας γύρω από το θέμα.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ο θεσμός του οικομουσείου
νομοθετείται σε επίπεδο κεντρικής διακυβέρνησης και εξειδικεύεται και τίθεται
σε εφαρμογή από τις Περιφέρειες και τις Περιφερειακές Διοικήσεις ως σημαντικό εργαλείο
περιφερειακής ανάπτυξης. Σε γενικές γραμμές, τόσο το θεσμικό πλαίσιο όσο και οι
εξειδικεύσεις του σε περιφερειακό επίπεδο οφείλουν να προβλέπουν :
1. Ως προς τους σκοπούς της σύστασης οικομουσείου
:
α) Την ενίσχυση της αίσθησης του «ανήκειν»
και της βαθιάς συνειδητοποίησης της τοπικής ταυτότητας, μέσω της ανάκτησης και
της δυναμικής επαναπρότασης των ιστορικών και πολιτιστικών ριζών της
κοινότητας.
β) Την ενεργοποίηση της συμμετοχής της
κοινότητας, των τοπικών πολιτιστικών και εκπαιδευτικών φορέων και συλλόγων στις
διαδικασίες έρευνας, αξιοποίησης, ενεργού χρήσης και προαγωγής της άυλης και
υλικής πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, συμπεριλαμβανομένων των παραδόσεων
και της γνώσης που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά.
γ) Την αποκατάσταση, την προστασία και την
ανάδειξη του παραδοσιακού περιβάλλοντος διαβίωσης και εργασίας, ως ζωντανή
μαρτυρία του υλικού πολιτισμού και εργαλείο ανασύνθεσης της τοπικής παράδοσης,
των σχέσεων με το φυσικό περιβάλλον, τις πολιτιστικές, θρησκευτικές και
ψυχαγωγικές παραδόσεις και την χρήση των φυσικών πόρων, των τεχνολογιών, των
ενεργειακών πηγών και των πόρων που χρησιμοποιούνταν στην γεωργία, στην
δασοκομία και στην βιοτεχνική και βιομηχανική παραγωγή.
δ) Την ανάδειξη και την επικοινωνία της
πολιτιστικής κληρονομιάς ως αναπόσπαστο στοιχείο της ταυτότητας του χώρου και ως
εργαλείο στην κατεύθυνση της αναζωογόνησης δικτύων και υπηρεσιών στην υπηρεσία
της κοινωνικής και περιβαλλοντικής αειφορίας και της οικονομικής ανάπτυξης.
ε) Την προαγωγή και τη στήριξη των
δραστηριοτήτων τεκμηρίωσης, καταλογογράφησης και επιστημονικής και
εκπαιδευτικής έρευνας σχετικά με το τοπίο, τη φύση, την ιστορία και τις
παραδόσεις του χώρου, καθώς και τη σύνταξη σχετικού ενημερωτικού υλικού το
οποίο θα διατίθεται προς πληροφόρηση του κοινού σε ειδικά διαμορφωμένους τόπους
ή χώρους.
στ) Την κατάρτιση και την προαγωγή σχεδίων
βιώσιμου τουρισμού με στόχο την ανάδειξη του πολιτιστικού και φυσικού πλούτου
του χώρου της Περιφέρειας.
ζ) Την υλοποίηση των κατάλληλων διαδρομών
και μονοπατιών με στόχο την γνώση της φυσικής κληρονομιάς του χώρου σε όλες της
τις διαστάσεις - περιβαλλοντικές, ιστορικές και πολιτιστικές, παραγωγικές και
εθνο-ανθρωπολογικές.
η) Την προαγωγή της διατήρησης και
ανάκτησης των παραδοσιακών τοπικών δραστηριοτήτων, της παραδοσιακής
χειροτεχνίας και της δημιουργίας σχετικών σχολείων-εργαστηρίων, στην οπτική της
διατήρησης της μνήμης, της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και της ανάκτησης
της παραδοσιακής γνώσης.
2. Ως προς τις προϋποθέσεις για τη σύσταση
οικομουσείου :
α) Τη διάθεση χαρακτηριστικών γεωγραφικής, πολιτιστικής και
φυσικής ομοιογένειας και ομοιογένειας τοπίου του χώρου στον οποίο προτείνεται η
σύσταση οικομουσείου.
β) Την παρουσία υλικής κα άυλης, φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς,
αναγνωρισμένης αξίας κυρίως από τις κοινότητες του χώρου στον οποίο ανήκουν.
γ) Την ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στο σχέδιο
πολιτιστικής ανάκτησης και ανάδειξης.
δ) Την ενεργή συμμετοχή των τοπικών αρχών, μεμονωμένων ή σε
συνεργασία.
ε) Την ύπαρξη ή και τη δημιουργία χώρου, ανοικτού στο κοινό,
για τις δράσεις τεκμηρίωσης και πληροφόρησης γύρω από το οικομουσείο.
στ) Την ύπαρξη ή και τη χάραξη διαδρομών και χώρων επίσκεψης
και γνώσης όλων των φυσικών και πολιτιστικών διαστάσεων του οικομουσείου.
ζ) Την απουσία στον ίδιο χώρο άλλου οικομουσείου με τα
αυτά χαρακτηριστικά.
η) Την συγκρότηση της κατάλληλης τεχνο-επιστημονικής
συμβουλευτικής Επιτροπής, σε επίπεδο των συναρμόδιων υπουργείων, για την
γνωμοδότηση σχετικά με τον εντοπισμό, την αναγνώριση και την προαγωγή των οικομουσείων,
την εκπαίδευση των διαχειριστών τους και τα χαρακτηριστικά που οφείλουν να
έχουν έτσι ώστε να μπορούν να αιτήσουν το σχετικό εθνικό πιστοποιητικό.
3. Τη σύσταση Εθνικού Παρατηρητηρίου Οικομουσείων με
αρμοδιότητες :
α) Tη
διασφάλιση και τον συντονισμό του ανοικτού διαλόγου μεταξύ των Περιφερειών στο
πεδίο της οικομουσειακότητας.
β) Την επεξεργασία ιδεών και σχεδίων βελτιστοποίησης της
δράσης των διοικητικών και τεχνικών υπηρεσιών των Περιφερειών στο πεδίο της
οικομουσειακότητας, μέσω της διάθεσης κάθε χρήσιμου στοιχείου για την προαγωγή
και την ανάπτυξη των οικομουσείων.
δ) Τη διαρκή παρακολούθηση των ενεργειών των Περιφερειών στο
πεδίο της οικομουσειακότητας και των οικομουσείων.
ε) Στην υποστήριξη πρωτοβουλιών κατάρτισης και ενημέρωσης σε
σχολικό και πανεπιστημιακό επίπεδο σε συνέργεια με τις Περιφέρειες.
στ) Στην επικαιροποίηση της απογραφής των οικομουσείων,
στη δημοσιοποίηση της δραστηριότητας τους και στην οργάνωση ενός Εθνικού
Συνεδρίου Οικομουσείων, σε τακτά χρονικά διαστήματα, με την συμμετοχή των
εκπροσώπων του θεσμού, των υπεύθυνων των οικομουσείων και κάθε
ενδιαφερόμενου φορέα.
4. Την καθιέρωση Εθνικού Σήματος Οικομουσείου, που θα
χρησιμοποιείται με στόχο την προώθηση του θεσμού και το οποίο μπορεί να
πλαισιώνεται από το σήμα της Περιφέρειας ή και της πόλης στην οποία λειτουργεί
το οικομουσείο, ή και του σήματος του ίδιου του οικομουσείου.
Ως εκ τούτου
και δεδομένου ότι :
1. Ο θεσμός των οικομουσείων αποτελεί, τεκμηριωμένα
πλέον, ένα από τα καταλληλότερα εργαλεία περιφερειακής, πολιτιστικής και
περιβαλλοντικής, πολιτικής με όρους ανάπτυξης στο πεδίο της περιβαλλοντικής,
οικονομικής και κοινωνικής βιωσιμότητας.
2. Η ελληνική πραγματικότητα δηλώνει παντελώς απούσα στο
πεδίο της νομοθετικής υιοθέτησης και της συστηματικής εφαρμογής του θεσμού.
3. Η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά της χώρας, των τόπων
και των τοπικών της πραγματικοτήτων, προσφέρονται εντυπωσιακά για την διάχυτη
εφαρμογή του θεσμού.
η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ προτείνουμε
την υιοθέτηση επί της αρχής του θεσμού των οικομουσείων από την
Περιφέρεια Αττικής – παραδειγματικά
πρώτης μεταξύ των Περιφερειών της χώρας – και την έναρξη της διαβούλευσης της
Περιφερειακής Διοίκησης με την κεντρική διακυβέρνηση έτσι ώστε να νομοθετηθεί
και να εκκινήσει η διάχυτη εφαρμογή του.
Για την «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ για την ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ»
Γιώργος
Δημητρίου
Στέλλα
Αναστασοπούλου
«Οικολογική Συμμαχία για την Περιφέρεια
Αττικής».
- Για τον ριζικό αναπροσανατολισμό των
πολιτικών της Περιφέρειας.
- Για την διοικητική και πολιτική της
αυτονομία.
- Για την «Οικολογική Μετάβαση» σε μία
κοινωνία βιώσιμης ευημερίας.
- Για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
contact@oikologiki-symmaxia.gr
https://oikosymmaxia.blogspot.com
