Η ανάγκη για μια αγρο-οικολογική μετάβαση στο παγκόσμιο σύστημα τροφίμων *

του Ιάσονα Πασχαλίδη-Γεροστεργίου  

Η καλλιέργεια της Γης, μαζί με τις δασοκομικές δραστηριότητες, ήταν ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή μας ως ανθρώπινο είδος. Δυστυχώς, η συνεχής ώθηση για την εκβιομηχάνιση και την παγκοσμιοποίηση των παγκόσμιων συστημάτων γεωργίας και εφοδιασμού τροφίμων, στο βωμό της οικονομικής ανάπτυξης και ασφάλειας, όχι μόνο δεν μπορεί να προσφέρει βιώσιμη λύση για τις αυξανόμενες ανάγκες της κουλτούρας του υπερκαταναλωτισμού, που προωθείται τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά απειλεί το μέλλον της ανθρωπότητας και του φυσικού κόσμου. Από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο συνδυασμός πληθυσμού και οικονομικής ανάπτυξης μαζί με τις τεχνολογικές και πολιτιστικές αλλαγές στις παραγωγικές πρακτικές, οδήγησαν σε σημαντική αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων και γεωργικών προϊόντων, η οποία δεν έρχεται χωρίς κόστος.

Οι βιομηχανικές τεχνολογίες που εφαρμόζονται, όπως ζιζανιοκτόνα, χημικά λιπάσματα, μεταλλαγμένοι σπόροι ή τεράστιες μεμονωμένες καλλιέργειες για την παγκόσμια αγορά, είναι επιζήμιες για τα οικοσυστήματα της Γης, τα οποία καταρρέουν ένα προς ένα μπροστά στα μάτια μας. Ένα κοινό σημάδι ότι τα οικοσυστήματα της Γης πλησιάζουν σε σημεία καμπής είναι η αστάθεια στο κλίμα και οι ολοένα και συχνότερες ακραίες καιρικές συνθήκες, με θόλους θερμότητας, ξηρασίες, πυρκαγιές, πλημμύρες και κυκλώνες που συμβαίνουν σε όλο τον κόσμο, ως αναμφισβήτητη ένδειξη ότι η Γη μπορεί να πλησιάζει ένα «σημείο καμπής» μη αναστρέψιμης κλιματικής αλλαγής, που θα μπορούσε να έχει τρομερές συνέπειες για τη ζωή μας. Όταν η έννοια των «σημείων καμπής» εισήχθη από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή - IPCC, το διακυβερνητικό όργανο των Ηνωμένων Εθνών που είναι υπεύθυνο για την προώθηση της γνώσης σχετικά με την κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο, θεωρήθηκε ότι θα εμφανίζονταν μόνο εάν η υπερθέρμανση του πλανήτη φτάσει στους 5°C. Πρόσφατες εκτιμήσεις της IPCC υποδηλώνουν, ωστόσο, ότι τα οριακά σημεία θα μπορούσαν να επιτευχθούν μεταξύ 1°C και 2°C αύξησης της θερμοκρασίας, σημειώνοντας ότι με τον τρέχοντα ρυθμό, η Γη είναι πιθανό να φτάσει το κρίσιμο όριο θέρμανσης 1,5°C στις αρχές της δεκαετίας του 2030. Εκτός αν δράσουμε τώρα. Ο χρόνος τελειώνει και πρέπει να επικεντρωθούμε σε έναν ριζικό μετασχηματισμό του διατροφικού μας συστήματος, πρέπει να προχωρήσουμε προς μια αγρο-οικολογική μετάβαση που μπορεί να ωφελήσει τον πλανήτη, διασφαλίζοντας παράλληλα μια καλή ποιότητα ζωής για όλους.

«Η διατροφή του κόσμου με βιώσιμο τρόπο, ειδικά στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής και της αύξησης του πληθυσμού, συνεπάγεται συστήματα τροφίμων που εξασφαλίζουν προσαρμοστική ικανότητα, ελαχιστοποιούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, εξαλείφουν την πείνα και συμβάλλουν στην ανθρώπινη υγεία και την ευημερία των ζώων» – Διακυβερνητική Πλατφόρμα Επιστήμης-Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες Οικοσυστήματος - Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services.

Η παραγωγή τροφίμων θα επηρεαστεί σταδιακά από την κλιματική αλλαγή, ιδίως από την αυξημένη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων και επομένως είναι ζωτικής σημασίας να επικεντρωθούμε στην ανάπτυξη ενός συστήματος τροφίμων που μπορεί να προσαρμοστεί στις σκληρές περιβαλλοντικές συνθήκες, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι είναι κοινωνικά δίκαιο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ενδυνάμωση των τοπικών συστημάτων παραγωγής τροφίμων. Προκειμένου να δώσουμε μια πιο συγκεκριμένη αιτιολόγηση στο γιατί είναι επείγουσα η στροφή προς τις κοινωνικές και αγρο-οικολογικές πολιτικές τροφίμων που βασίζονται σε τοπικά συστήματα παραγωγής, ας δούμε πέρα από το δάσος της κλιματικής αλλαγής και των ακραίων καιρικών συνθηκών και ας ζουμάρουμε στα δέντρα της οικονομικής ανισότητας και της κοινωνικής ευημερίας. Σημειώνεται στο «Μανιφέστο για το Μέλλον των Τροφίμων - Manifesto on the Future of Food» από τη Διεθνή Επιτροπή για το Μέλλον των Τροφίμων και της Γεωργίας - ICFFA, ότι από τις πρώτες οργανωμένες κοινωνίες, πολυάριθμες μορφές τοπικών γεωργικών συστημάτων που βασίζονται στην κοινότητα έχουν καταφέρει να παρέχουν αρκετούς πόρους τροφίμων, διατηρώντας παράλληλα την ακεραιότητα των οικοσυστημάτων τους. Ωστόσο, καθώς θυσιάζονται υπέρ των ελεγχόμενων από εταιρείες, μονοπολιτισμικών, εξαγωγικών συστημάτων, αντί να επιτύχουμε τον προωθούμενο πολυτελή τρόπο που επιθυμεί τόσο έντονα αυτή η εποχή του υπερκαταναλωτισμού, επηρεάζουμε αρνητικά την ποιότητα ζωής παγκοσμίως, την ποιότητα των τροφίμων και τη διατροφή, καθώς και τα παραδοσιακά μέσα διαβίωσης (τόσο γεωργικά όσο και βιοτεχνικά) και τους αυτόχθονες και τοπικούς πολιτισμούς. Όπως αναφέρεται επίσης στο «Μανιφέστο για το Μέλλον των Τροφίμων», αυτά τα συστήματα αυξάνουν τον κίνδυνο χρέους εκατομμυρίων αγροτών, ενώ υποβαθμίζουν τα συστήματα υποστήριξης της ζωής στον πλανήτη. Επιπλέον, συμβάλλουν σε μια αποξένωση ολόκληρου του πλανήτη από την ιστορική, πολιτιστική και φυσική σύνδεση των αγροτών και όλων των άλλων ανθρώπων με τη φύση και τις πηγές τροφής και διατροφής.

Ως εκ τούτου, πρέπει να παραδεχτούμε ότι τα σημερινά συστήματα τροφίμων δεν αναπτύσσουν τελικά την παγκόσμια ποιότητα ζωής, αλλά αντίθετα αυξάνουν την πείνα, την ακτημοσύνη και την απόγνωση. Αυτά τα συστήματα δεν είναι η λύση για ένα βιώσιμο και δίκαιο μέλλον για όλους. Αυτή η νοοτροπία αποτελεί απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια και ειρήνη και δημιουργεί ένα πλαίσιο κοινωνικής αποσύνθεσης και φλεγμονής βίαιων συγκρούσεων. Η οικολογική προσέγγιση των βιώσιμων επιλογών γεωργικής παραγωγής, όπως οι αγροοικολογικές πρακτικές και η βιολογική γεωργία, μπορεί να προσφέρει μια πολύ αναγκαία εναλλακτική λύση, προκειμένου να διασφαλιστεί ένα ευημερούν για όλους. Όπως έχει προταθεί από την ομάδα των Πρασίνων/EFA στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Greens/EFA in the European Parliament), το τρέχον παγκόσμιο σύστημα τροφίμων, το οποίο βασίζεται σε υψηλές εισροές, βιομηχανική καλλιέργεια μονοκαλλιεργειών και εργοστασιακή γεωργία, πρέπει να αντικατασταθεί από συστήματα παραγωγής τροφίμων που είναι τοπικά προσαρμοσμένα και καθιερωμένα στις διατήρηση υψηλής βιοποικιλότητας. Με τη δέσμευση σε τέτοιες πολιτικές και πρακτικές που οδηγούν σε τοπικά και αγρο-οικολογικά συστήματα τροφίμων, μπορούμε να προστατεύσουμε την παραγωγή υγιεινών τροφίμων, την προστασία του περιβάλλοντος και το σεβασμό για την καλή διαβίωση των ζώων, χωρίς να χρειάζεται να θέσουμε σε κίνδυνο την οικονομική ασφάλεια και βιωσιμότητα των τοπικών παραγωγών. Παραδείγματα γεωργικών πρακτικών που εφαρμόζουν τις αρχές της αγρο-οικολογίας είναι η βιολογική γεωργία, η αγροτοδασοπονία και η πολυκαλλιέργεια (μεικτές καλλιέργειες) και επιτυχημένες περιπτώσεις μπορούν να εντοπιστούν σε όλο τον κόσμο. Στην κοιλάδα Luangwa στη Ζάμπια, το Community Markets for Conservation - COMACO βοήθησε τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της επισιτιστικής ανασφάλειας και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, προστατεύοντας παράλληλα την άγρια ζωή και άλλους φυσικούς πόρους. Το COMACO είναι ένα από τα λίγα προγράμματα που λειτουργούν στην κλίμακα ενός ολόκληρου οικοσυστήματος και έχει συμβάλει στην αύξηση της άγριας ζωής, στην καλύτερη προστασία των ενδιαιτημάτων, στη βελτίωση της επισιτιστικής ασφάλειας και στα καλύτερα εισοδήματα.

Η αγροοικολογία έχει αναγνωριστεί ως πρακτική που μπορεί να υποστηριχθεί από τα οικολογικά προγράμματα του πρώτου πυλώνα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής - CAP της Ευρωπαϊκής Ένωσης . Έχει επίσης αναδειχθεί ως μία από τις γεωργικές πρακτικές που μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της σχετικής στρατηγικής «Farm to Fork» και των στρατηγικών βιοποικιλότητας. Η αγροοικολογία μπορεί να αποτελέσει θεμελιώδες εργαλείο για την Ευρωπαϊκή Ένωση στις προσπάθειές της να προωθήσει έναν βιώσιμο γεωργικό τομέα που σέβεται τα όρια του πλανήτη και είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας, τόσο όσον αφορά τη βιώσιμη και υγιεινή διατροφή όσο και για το περιβάλλον και τα κλιματικά ζητήματα που σχετίζονται με την πρωτογενή παραγωγή. Αυτή η οικολογική μετάβαση όμως, που αφορά τη μετάβαση από τον σημερινό τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης σε έναν πιο οικολογικό, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πρόκειται για την αλλαγή του τρέχοντος οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου υπερκατανάλωσης, το οποίο είναι βαθιά ριζωμένο στις κοινωνίες μας και για να γίνει αυτό, πρέπει να κατανοήσουμε την έννοια της αποανάπτυξης και να αγκαλιάσουμε αυτό που ο Wendell Berry περιέγραψε σχολαστικά σε μια πρόταση : «Το να προστατέψουμε ότι έχει απομείνει στη Γη και το να ενθαρρύνουμε την ανανέωσή της είναι η μόνη μας ελπίδα για επιβίωση».

* Πρωτότυπο κείμενο:
Iason Paschalidis-Gerostergiou, 2022, THE URGENCY FOR AN AGRO-ECOLOGICAL TRANSITION IN THE GLOBAL FOOD SYSTEM, The Food Issue, Ecosprinter, 07/2022
 https://fyeg.org/sites/fyeg.org/files/ecosprinter2022.pdf

«Οικολογική Συμμαχία».
- Για την «Οικολογική Μετάβαση» σε μία κοινωνία βιώσιμης ευημερίας.
- Για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
contact@oikologiki-symmaxia.gr
https://oikosymmaxia.blogspot.com