«Οι ιστορικές αλλαγές της
εποχής μας υπαγορεύουν την έννοια και τη δομή ενός κράτους που οφείλει να λειτουργεί κάτω από το πρίσμα της Οικολογικής Δημοκρατίας, ή της
διεύρυνσης των ηθικών ορίων της ανθρώπινης κοινότητας για να συμπεριληφθεί το
φυσικό περιβάλλον στο οποίο είναι ενσωματωμένη»,
γράφαμε πριν από λίγα χρόνια - - «Ενός
κράτους το οποίο οφείλει να λειτουργεί στο πεδίο της οικολογικής οπτικής μέσω
της γλώσσας της δημόσιας ηθικής και της δημοκρατικής νομιμοποίησης που πηγάζουν
από τις συμμετοχικές διαδικασίες, την ανόθευτη πληροφόρηση, την περιεκτικότητα
και μία θεσμική εκπροσώπηση ανοικτή στις απαιτήσεις του μέλλοντος, των
μελλοντικών γενιών και του μη ανθρώπινου κόσμου». Από αυτή την άποψη, η
παρούσα προσέγγιση του Ντομένικο Γκάλλο, είναι άκρως διαφωτιστική.
---------------------------------------------------------------
Οικολογία των θεσμών
Οικολογία, δημοκρατία και κράτος δικαίου την εποχή της
παγκοσμιοποίησης
 |
| του Ντομένικο Γκάλλο |
Κατά παράδοση, υπάρχει ένα βαθύ πρόβλημα οικολογίας
των θεσμών. Η ανάγκη προστασίας της βιόσφαιρας, η αναγκαιότητα προστασίας
της ζωής απέναντι στην εκτεταμένη καταστροφή των φυσικών πόρων,
του αέρα, του νερού και της βιοποικιλότητας, θέτει ένα
ουσιαστικό πρόβλημα οικολογικού ζητήματος. Το οικολογικό ζήτημα είναι
πρωτογενές και, ως εκ τούτου, προϋπάρχει και υπερτερεί όλων των άλλων
πολιτικών ζητημάτων συμπεριλαμβανομένων και των ταξικών. Λόγω δε του πρωτογενή
του χαρακτήρα προσλαμβάνεται σαν προ-πολιτικό και οδηγεί στην αξιολόγηση
των οικολογικών κινημάτων σαν φορέων ουδέτερων, απολιτικών και, εν
γένει, υπέρ διεκδικήσεων ξένων προς το θεσμικό επίπεδο.
Σε γενικές γραμμές, η αντιμετώπιση του οικολογικού
ζητήματος προϋποθέτει την ύπαρξη θεσμικών μοντέλων που δεν παραμένουν
ουδέτερα ή αδιάφορα ως προς τις βασικές του απαιτήσεις. Υπάρχουν θεσμικά
μοντέλα εμφανώς λειτουργικά στις τεχνικές, παραγωγικές, οικονομικές και
πολιτικές επιλογές που επιδοτούν την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και
άλλα που, αντίθετα, τις περιορίζουν ή τις παρεμποδίζουν.
Ένα από τα υποδειγματικότερα αντιοικολογικά θεσμικά
μοντέλα είναι, αναμφίβολα, εκείνο του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Βασισμένο στον συγκεντρωτισμό, στον προγραμματισμό όλων των οικονομικών
και τεχνο-οικονομικών επιλογών από μέρους λίγων, στην αδιαπερατότητα
των δομών εξουσίας από κάθε μορφή δημοκρατικού ελέγχου - από τα κάτω
- στην απουσία πολιτικής ευθύνης και ελέγχου νομιμότητας, το εν
λόγω μοντέλο παρήγαγε κολοσσιαίες περιβαλλοντικές καταστροφές όπως η
αποξήρανση της λίμνης Αράλ και το δράμα Τσερνομπίλ.
Στο εσωτερικό ενός πολιτικού συστήματος το οικολογικό
ζήτημα αποτελεί αποκλειστική απόρροια κοινωνικών αντιφάσεων. Οι
άνθρωποι είναι σε θέση να αγωνιστούν για την ποιότητα του νερού ή και
του αέρα αλλά όχι για τα ψάρια ή για τα πουλιά. Για να το
κάνουν έχουν την ανάγκη δημιουργίας συλλογικότητας και κοινωνικής
οργάνωσης σε θέση να διαθέτουν, άμεσα ή έμμεσα, τον κατάλληλο βαθμό
πρόσβασης και αντιπροσώπευσης στο πολιτικό σύστημα. Όπου απονεκρώνεται ο
πλουραλισμός και η πολιτική αντιπροσώπευση, μέσω σκληρών πλειοψηφικών
συστημάτων και συμπαγών πολιτικών μεγα-σχηματισμών, εξαϋλώνεται η πολιτική
ορατότητα και εξασθενεί η ικανότητα οργάνωσης των κοινωνικών αιτημάτων
που περιστρέφονται γύρω από το οικολογικό ζήτημα. Τα κοινωνικά
αιτήματα οικολογικού περιεχομένου συρρικνώνονται και συγχέονται με άλλα,
αντιφατικού χαρακτήρα, χάνοντας την ταυτότητα τους και την χαρακτηριστική τους
διάσταση σε επίπεδο νοήματος. Η πλήρης ορατότητα του οικολογικού ζητήματος
απαιτεί ένα πολιτικο-θεσμικό σύστημα που να εγγυάται τον πλουραλισμό αντί
να τον απονεκρώνει, που πριμοδοτεί την συμμετοχή αντί να την αποθαρρύνει
και που διευκολύνει την αντιπροσώπευση του κοινωνικού αιτήματος
αντί να την συρρικνώνει.
Η οικολογία και ο οικολογισμός θέτουν
σαν αδιαμφισβήτητη προϋπόθεση την δημοκρατία αλλά όχι μια οποιασδήποτε δημοκρατία.
Προϋποθέτουν μια «πλούσια» δημοκρατία, μια δημοκρατία αντι-αυταρχική, περιεκτική
και όχι αποκλειστική, μια δημοκρατία η οποία να εγκαλεί συνεχώς τον
πολίτη στον προσεταιρισμό και στον συνεταιρισμό, στην συμμετοχή
και στη συνδρομή, με δημοκρατικές μεθόδους, στο πλαίσιο του
καθορισμού της συλλογικής πολιτικής. Μία δημοκρατία η οποία
θεμελιώνεται στην απρόσκοπτη λειτουργία των μηχανισμών του κράτους δικαίου,
στη διάκριση και στη διάχυση των εξουσιών, στον έλεγχο της
νομιμότητας και στην πλήρη ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Ακόμα και
προβληματικές που θα μπορούσαν να θεωρηθούν, εκ πρώτης όψεως, ξένες στην οικολογική
οπτική όπως η σύνθεση του ανώτατου δικαστικού οργάνου, σε αρκετές χώρες
αποδεικνύεται ζήτημα έντονα οικολογικού χαρακτήρα αν υπολογιστεί ότι οι
πρώτες παρεμβάσεις της δικαιοσύνης για την προστασία του περιβάλλοντος
έγιναν δυνατές στο πλαίσιο ενός θεσμικού συστήματος που απέκλειε τον
πολιτικό έλεγχο της δικαιοσύνης και επέτρεπε την πραγματική της ανεξαρτησία
εγγυημένη από μια θεσμικά κατοχυρωμένη αυτοδιοίκηση.
Είναι πρακτικά αδύνατο να διανοηθούμε σήμερα ένα
οποιοδήποτε πολιτικό υποκείμενο σχετικό με το οικολογικό ζήτημα και
την οικολογική προβληματική δίχως την ενσωμάτωση στον γενετικό του
κώδικα του αγώνα για το δίκαιο, τη δικαιοσύνη και μια περιεκτική
δημοκρατία. Η οικολογία των θεσμών αποτελεί κοινή οπτική όσων
επικαλούνται την παράδοση της κοινωνικής αλληλεγγύης δομημένης μέσω των
εμπειριών των κοινωνικών κινημάτων. Και από αυτή την οπτική, η συνάντηση
μεταξύ των δύο κόσμων προκύπτει αναγκαία όσο και αναπόφευκτη.
* Ο Ντομένικο Γκάλλο είναι δικαστής. Διετέλεσε πρόεδρος του
ιταλικού Αρείου Πάγου, Γερουσιαστής και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Πρωτοβουλίας
για τη Συνταγματική Δημοκρατία. Υπήρξε ενεργό μέλος πολλών Ενώσεων και του Κινήματος
για την Ειρήνη. Πολυγραφότατος, συνεργάζεται με τον ημερήσιο και περιοδικό τύπο
και έχει συγγράψει αρκετά βιβλία μεταξύ των οποίων «Το μονοπάτι της Δημοκρατίας»
(2013), «Ο κόσμος που έρχεται» (2022) και «Ουκρανικός πόλεμος» (2023).
«Οικολογική Συμμαχία».
- Για την «Οικολογική Μετάβαση» σε μία κοινωνία βιώσιμης ευημερίας.
- Για τον άνθρωπο, τα ζώα και το περιβάλλον.
contact@oikologiki-symmaxia.gr
